1: De opgave

De eerste stap heeft tot doel de eigen opgave voor de portefeuille routekaart in beeld te krijgen. Deze stap is met het werkveld besproken op 7 april 2021. Selina Roskam van de RVO was daarbij om een toelichting op de opgave te geven (zie bijlage).

Is het maken van een portefeuille routekaart verplicht?

• Het is niet verplicht. Diverse maatschappelijke sectoren hebben een sectorale routekaart opgesteld. Het is aan de eigenaren van het vastgoed daar nu zelf verder invulling aan te geven.

Waarom zouden we een routekaart maken? 

• De verduurzamingsopgave is breed en het moet sneller dan via natuurlijke momenten. Dat vraagt meer van de organisatie. Met een eigen routekaart wordt helder wat de organisatie te doen staat en welke koers het wil volgen om de doelen te halen. Dat geeft richting aan de eigen organisatie en inzicht aan de buitenwereld. 

Wat staat er in de sectorale routekaarten?

• In de sectorale routekaarten is een vertaling

  

  gemaakt van de Klimaatdoelen naar een specifieke sector. Er wordt een beeld gegeven van het aantal panden en de kosten om de doelen te realiseren. Daarbij wordt alleen ingegaan op de energietransitie en de kosten die door de sector gemaakt moeten worden om deze doelen te halen. Zie hier de sectorale routekaarten

• Bouwstenen staat een meer integrale benadering voor zowel qua thema’s, als qua aanpak, organisatie en financiering. Zie hier de bijdrage van Bouwstenen aan de sectorale routekaarten. 

Welke doelen en regels zijn er met betrekking tot de verduurzaming?

• Doelen en regels op het gebied van duurzaamheid zijn op hoofdlijnen:
  • Energie - Het doel is dat Nederland 49% CO2-reductie in 2030 en 95% CO2-reductie in 2050 t.o.v. 1990 (Klimaatakkoord). Relevante verplichtingen zijn labelplicht (tegenwoordig op basis van de NTA 8800), label C-verplichting voor kantoren, informatie-plicht en verplichte maatregelen in het kader van de Wet milieubeheer, EED (Europese Energie-Efficiency Richtlijn)  en EPBD (Energy Performance of Buildings Directive), (B)ENG voor nieuwbouw en gasloos.
  • Klimaatadaptatie - Doel is Nederland in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust (Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie). Regels. Zorgplicht opvang regenwater eigen terrein.
  • Circulariteit/materialen - Doel in Nederland is om in 2050 een volledig circulaire economie te hebben. Een tussendoel is om in 2030 het gebruik van primaire grondstoffen, zoals mineralen, fossiele brandstoffen en metalen met 50% te verlagen. Regels De MilieuPrestatie Gebouwen bij aanvraag voor een omgevingsvergunning.
  • Biodiversiteit - Nederland streeft er naar om de achteruitgang in de biodiversiteit te stoppen. Er is een ambitie dat in 2030 de natuur in de natuurgebieden rijker en veelzijdiger is (Deltaplan Biodiversiteit). Er is een ambitiedocument voor een gezamenlijke aanpak in natuurbeleid uit 2019.
  • Gezondheid - Een gezonde omgeving raakt meerdere thema’s en gaat over zowel fysiek als mentale gezondheid, beweging, klimaat (zowel binnen klimaat als sociale klimaat), veiligheid, voeding en ruimte voor zelfontplooiing. Relevante wetten en regels zijn het bouwbesluit en de omgevingswet.
• De NTA 8800 is een maat voor de energiebehoefte, het energiegebruik en het aandeel hernieuwbare energie, uitgedrukt in KWh/m2/jaar. Zie artikel In Control 2020. 
• Verder is van belang de Rénovation Wave; de strategie van de Europese Commissie om de komende 10 jaar het tempo van de renovatie te verdubbelen. Mogelijk wordt de EED en de EPBD hierop aangepast.   
• Zie hier het overzicht wetten & regels op de website van Bouwstenen en wetten en regels gebouwen op de website van RVO.
• Leidraad Verduurzamen gemeentelijk vastgoed (overzicht vanaf pagina 20) - RVO

Hoe vertaal je dat naar je eigen opgave? Waar stuur je op (KPI)?

• Belangrijk om landelijke doelen en opgave (zie bovenstaand) te verbinden met de eigen, lokale en organisatorische opgave en doelen. 
• Wat betreft energie pleit het Bouwstenenplatform er voor te  sturen op feitelijk energiegebruik (zie In Control 2019 en het WEii protocol (DGBC, 2023) waarin in tabel 4 per er categorie de streefwaarden zijn verwoord.  
• Denk wat betreft de eigen doelen aan:
  • lokale doelen op sociaal/economisch gebied; onderwijs, welzijn, sport, zorg, werkgelegenheid, zoals uitgewerkt in voorzieningenplannen, huisvestingsplannen (o.a. IHP), enz. Deze geven richting aan de vastgoedstrategie
  • lokale doelen op fysiek gebied (ruimtelijk beleid, langer termijn vastgoedbeleid, beleid rond duurzaam bouwen, warmtevisie
    gebruiksdoelen (functioneel, aangenaam, gezond, betaalbaarheid)
  • organisatiedoelen (voorbeeldfunctie, ervaring opdoen, bedrijfsvoering, bestuursstijl en wijze van samenwerking met anderen, bijvoorbeeld met de gemeenschap)
  • doelen over tempo of fasering (snel aan de slag of langzaam op stoom komen.
• Benoem ook de randvoorwaarden waarbinnen het moet gebeuren, bijvoorbeeld organisatorische en financiële randvoorwaarden.
• Denk daarbij ook aan voorwaarden met betrekking tot verzorgingsgebieden en herkomst van materialen (bijvoorbeeld uit de buurt, regio om transport te beperken).
• Vertaal de doelen in Kritische Prestatie Indicatoren, niet alleen inhoudelijke, maar ook KPI’s om de voortgang in de gaten te houden, bijvoorbeeld besteding college middelen of aantal pilot projecten per jaar.
• Maak het niet te ingewikkeld aan de voorkant (uitwerking komt later). Benoem de punten waar je je op focust, op welk vastgoed je je met name richt en in welk tempo je het wilt aanpakken.
• Maak onderscheid in korte en lange termijn.

Hoe zorg je voor een goede afstemming tussen de verschillende doelen

• Ja, dat is lastig. Doelen kunnen met elkaar conflicteren. Zo leiden maatregelen voor energiebesparing ertoe dat meer materiaal wordt gebruikt, ventilatie tot een hoger energiegebruik en zonnepanelen zijn niet echt circulair. De afweging kan je later per project maken en daarbij aansluiten bij de mogelijkheden die dan beschikbaar zijn. Bij het formuleren van de opgave kan je bijvoorbeeld wel melden welke opgave de belangrijkste is. 
• Om te zorgen dat je de goede afweging maakt kun je ook de systematiek van de Trias Energetica toepassen op je keuze. Zie artikel in In Control 2018.

Hoe doen anderen het?

• Rijksvastgoedbedrijf stuurt op basis van labels (verplicht), feitelijk energiegebruik (totaal en per m2) en CO2 uitstoot.
• Gemeente Utrecht stuurt op basis van feitelijk energiegebruik en de besteding van collegemiddelen omdat ze focus willen houden op één programma/portefeuille. De  Informatieplicht, EML, EED etc. werken verwarrend, verstorend en lijden af van waar het om gaat, vindt de gemeente.
• Gemeente Oss maakt zich niet zo druk om wetten en regels. Die komen vanzelf in beeld. De opgave is daar vooral van organisatorische aard. Gericht op het doen en versnellen.
• Kind en Onderwijs Rotterdam is door de DCMR (Milieudienst Rijnmond) geholpen de opgave te vertalen in stappen. De opgave daar is nu de stappen te doorlopen.
• Zie ook de andere voorbeelden van gemeenten en scholen.

Wie moet het maken van een portefeuille routekaart oppakken?

• Het is verstandig hiervoor een interne projectleider te benoemen, met een goed netwerk binnen en buiten de eigen organisatie. Een projectleider die diverse mensen en disciplines met elkaar kan verbinden. Zie ook de rol van verduurzamer in de Bouwstenen-publicatie rollen in het vastgoedmanagement
• Kijk daarbij ook naar het gewenste draagvlak, de benodigde expertise en besluitvorming en de (kosten-effectieve) uitvoering. Verstandig is deze personen al in een vroeg stadium bij het proces te betrekken. 
• Wat betreft het interne en externe netwerk kan gedacht worden aan bestuurders en raden, de projectleider energietransitie (klimaatakkoord), de stadsbioloog (biodiversiteit), de afdeling riolering (klimaatadaptatie) en financiën. Bespreek wat zij als opgave zien en wat hen te doen staat. En bezoek samen locaties als er een concreet project kan worden uitgevoerd, zodat je ook met andere ogen leert kijken.
• Zoek naar andere lokale mensen, bedrijven en netwerken actief op het gebied van energie, klimaat enzovoort. Waar zit expertise, energie en uitvoeringskracht.    
• Landelijk zijn natuurlijk de netwerken van Bouwstenen relevant en actief op het gebied van de verduurzaming (uitwisseling, voorbeelden en onderlinge hulp). 
• En er zijn diverse bureau’s die kunnen ondersteuning bij het opstellen van een routekaart.

Wat is nu de eerste actie?

• Maak een A4-tje met wat volgens jou de opgave voor je eigen organisatie is en bespreek dat met mensen die belangrijk zijn om het aan de praat te krijgen.

Meedoen? Dat kan! Stuur je vragen, nieuws, tips en suggesties naar nieuws@bouwstenen.nl of gebruik onderstaande reactieknop Doe mee als partner van Bouwstenen en help elkaar vooruit.