Onderwijshuisvesting ook taak van Rijk

Tijdens een constructief gesprek op 27 maart 2025 met de Commissie OCW van de Tweede Kamer werd goed duidelijk dat ook het rijk een taak heeft als het om scholen gaat.

Problemen op tafel

Met allerlei voorbeelden uit de praktijk werd het probleem rond onderwijshuisvesting door de aanwezigen goed op tafel gelegd. Zo vertelde Wim Klaassen, directeur-bestuurder van Stichting De Linge: "In de COVID-periode hadden we kinderen die met blauwe vingertjes hun eerste schrijfles hadden, omdat de ventilatie niet voldeed en de ramen open moesten bij -5 graden.” “Leerkrachten komen in de wintermaanden met Uggs naar school omdat ze steenkoude voeten hebben", zegt Annet Dries, vicevoorzitter van de PO-raad. Ewald van Vliet voorzitter CvB van Stichting Lucas Onderwijs) sprak over een school in een pand van 1925: “Het gebouw voldoet al 16 jaar niet, en al 16 jaar voeren we discussies over nieuwbouw. In de tussentijd zitten leerlingen en docenten in een sterk verouderd gebouw.”

Een boeggolf aan scholen is aan vernieuwing toe

De meeste scholen zijn van na 1950 en nodig aan vernieuwing toe, maakt Martijn Droog van LVO duidelijk. “Er komt een boeggolf aan nieuwbouw en renovaties op ons af", zegt Ingrid de Moel van Bouwstenen. “Als we die niet oppakken, schuiven we hem verder voor ons uit en wordt hij alleen maar groter", benadrukt Ewald van Vliet.

Het geld dat nodig is om deze klus te klaren en scholen structureel op niveau te houden is duidelijk; € 1,2 miljard per jaar extra, dus bovenop wat gemeenten nu in het gemeentefonds krijgen. Dat bedrag is gebaseerd op een Integraal Beleidsonderzoek Onderwijshuisvesting uit 2021.

Twijfels over effectiviteit wetsvoorstel

Of het wetsvoorstel bijdraagt aan een oplossing of het probleem vergroot, wordt tijdens het gesprek niet duidelijk. Wat wel duidelijk wordt, is dat het voorstel niet ideaal is en ook risico’s met zich meedraagt. Er worden door verschillende sprekers verbetervoorstellen gedaan. Optie is ook om het wetsvoorstel even te laten voor wat het is (niet door de kamer te loodsen) en eerst de bekostiging goed met elkaar in te regelen. Daarbij zal ook aan de orde komen langs welke lijn het werkveld zich dan naar het Rijk zal moeten verantwoorden; langs de BZK-lijn (gemeentefonds) zoals nu en op hoofdlijnen, of via de OCW-lijn, zoals voorgesteld op N=1 niveau.

Verwachting rond onbeantwoorde vraag.

De vraag die Vincent Kellenaar van Vondelkwartier Juristen daarbij opwerpt is of gemeenten die met hun IHP hebben voorgesorteerd op dit wetsvoorstel weer achterover gaan leunen als het voorstel niet wordt aangenomen. Die vraag wordt niet beantwoord. Niemand kan in de toekomst kijken. Maar op basis van de professionaliseringsslag die gemeenten hebben gemaakt en de inzet om IHP’s rond onderwijs, sport en welzijn aan elkaar te verbinden, ligt dat niet in de lijn met de verwachting. Daarbij komt dat het werkveld zelf met voorstellen is gekomen om een en ander ook in eigen huis beter in te regelen.

Wetsvoorstel in perspectief

In dat kader is het goed het wetsvoorstel in perspectief te plaatsen. In 1997 is de onderwijshuisvesting gedecentraliseerd van het rijk naar gemeenten. Daarbij raakte het bij het rijk uit het zicht. In 2013 is er € 256 miljoen voor het buitenonderhoud uit het gemeentefonds gehaald en aan de bekostiging van scholen toegevoegd. Dat had tot gevolg dat de instandhouding van de gebouwen ook bij de gemeente uit het zicht verdween. De behoefte aan dit wetsvoorstel komt uit die tijd (2016).

Het heeft heel lang geduurd tot het Rijk besefte dat ook zij nog steeds een taak heeft in de onderwijshuisvesting. In de verkiezingsprogramma's van 2021 was daarvan nog geen sprake en ook in het programma van deze coalitie is daar geen aandacht voor.

Regeren is vooruitzien

Dat er in eerste instantie niets werd gedaan met het Integraal Beleidsonderzoek Onderwijshuisvesting leidde tot enorme frustratie in het werkveld, wordt duidelijk. En tot het initiatief voor een Deltaplan Scholen in 2022, vult Ingrid aan. "Dus jullie hebben het wetsvoorstel aangegrepen om de bekostigingsproblematiek bij ons goed onder de aandacht te brengen", vraagt Anita Pijpelink tot slot. Dat kon iedereen beamen.

Met elkaar hebben we veel meer informatie en meer gezamenlijk inzicht dan destijds, zeker na dit rondetafelgesprek. We hebben ook meer en andere ambities dan destijds, niet veel geld en allemaal de drive om dat wat er is ten goede te laten komen aan goede gebouwen voor kinderen. Wat geweest is, is geweest. Regeren is vooruitzien.